Ο Στωικισμός αποτελεί μία σημαντική φιλοσοφική σχολή των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων (300 π.Χ. – περίπου 250 μ.Χ.), ιδρυθείσα στην Αθήνα από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα με κέντρο την «Ποικίλη Στοά» από όπου και πήρε το όνομά της η Σχολή.
Κατά τους στωικούς, η ανθρώπινη φύση είναι τμήμα της παγκόσμιας φύσης, η οποία καθοδηγείται και κυβερνάται από τον συμπαντικό νόμο της Λογικής. Ο άνθρωπος, ως έλλογο ον, συγγενεύει όχι μόνο με τα άλογα ζώα αλλά και με τους Θεούς και πέραν του ενστίκτου διαθέτει και ηθική αίσθηση.
Κύριο ζητούμενο του βίου είναι συνεπώς το να ζει κάποιος σύμφωνα με την φύση του, η οποία για τον άνθρωπο, μέσω της λογικότητάς του (στα λατινικά ratio), ωθεί προς την Αρετή, άρα το «κατά Φύσιν ζήν» σημαίνει «κατ' Αρετήν ζήν». Η Αρετή είναι το μόνο αγαθό και μόνο από αυτήν εξαρτάται η ευημερία. Όλα τα υπόλοιπα πράγματα, ευχάριστα ή δυσάρεστα, στερούνται αξίας, είναι «αδιάφορα».
Σύμφωνα με τον στωικισμό, καθήκον του ανθρώπου είναι να θέσει τον εαυτό του σε αρμονία με το Σύμπαν, το οποίο, ως λογικό και αγαθό, τού μεταφέρει τις ιδιότητές του. Με το να βλάπτει κανείς τους άλλους για το υποτιθέμενο ατομικό του συμφέρον, υπονομεύει κατ' ουσίαν την ίδια του την φύση. Ο στωικός δεν αρνείται τον κόσμο των θνητών πραγμάτων, ούτε όμως και εξαρτάται από αυτόν, απλώς ζει ατάραχα μέσα του ενώ, σε αντίθεση προς την απόσυρση των επικουρείων, συμμετέχει σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής (λ.χ. πολιτική, οικογένεια, κ.λ.π.).
Κατά τους στωικούς, οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους μέσω της κοινής λογικής φύσης τους, η αγάπη και προσφορά για την πατρίδα είναι το πρώτο βήμα της αγάπης και της προσφοράς για την μεγάλη πατρίδα όλων μας, την «κοσμόπολι» της ανθρωπότητας και του Σύμπαντος (που κυβερνάται από αιώνιους και αμετάβλητους φυσικούς νόμους), ένας τεράστιος αριθμός πραγμάτων που οι άνθρωποι αποδέχονται από ένστικτο, μπορεί να αποδειχθεί και με την Λογική, ο συμμερισμός των άλογων συναισθημάτων δεν είναι επιθυμητός, το δίκαιο είναι θέμα όχι άποψης αλλά φύσης, ο βίος καθορίζεται από την Ειμαρμένη και, φυσικά, η Μαντική ευσταθεί.
Οι Θεοί εφορεύουν στην τάξη του Κόσμου και αποτελούν πληθύνσεις μίας αρχικής πολυώνυμης θείας οντότητας, «ζώου λογικού, τελείου και νοερού», που εισδύει παντού και παίρνει τα χαρακτηριστικά του κάθε στοιχείου με το οποίο έρχεται σε επαφή. Νόμος όλων των πραγμάτων είναι η Ειμαρμένη, μία ταυτόχρονα φυσική και θεϊκή οργανωτική δύναμη του Κόσμου, που αποτελεί τον Λόγο και την νομοτέλεια του Παντός, δύναμη που διατηρεί και διατηρείται κυβερνώντας και περιλαμβάνοντας τα ενάντια.
Σε αντίθεση προς τους επικούρειους, οι στωικοί δέχονται σε επίπεδο Θρησκείας την προσευχή και την λατρευτική πράξη, μόνο όμως όταν το περιεχόμενό τους βρίσκεται σε συμφωνία με την Μοίρα . Η προσευχή δεν μπορεί να αλλάξει τα γεγονότα, μπορεί ωστόσο να φέρει στον άνθρωπο την ορθή πνευματική κατάσταση σε σχέση με αυτά, ενώ ως καλύτερη μορφή λατρείας των Θεών ορίζεται η κατανόηση και μίμηση της αγαθότητάς τους.
Τέλος, όπως και στον Επικουρισμό, η πιθανότητα προσωπικής αθανασίας (με εξαίρεση την θέση του Ποσειδωνίου, της Μέσης Στοάς) απορρίπτεται.
_________________
Καί χορό τριγύρω σου θα στήσουν
Με βιολιά καί με ζουρνάδες
γύφτοι, Εβραίοι, αράπηδες, πασάδες
καί τα γόνατά τους θα λυγίσουν,
οι τρανοί σου
καί θα γίνουν των ραγιάδων
οι ραγιάδες...
Κωστής Παλαμάς
«Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου»
ΣΤΩΙΚΟΙ
ΖΗΝΩΝ Ο ΣΤΩΙΚΟΣ Ή ΚΙΤΕΥΣ
Κιτίο Κύπρου
336 - 264 π.Χ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Ιδρυτής της Στωικής φιλοσοφίας. Για τη ζωή του λίγα είναι γνωστά. Πάντως γεννήθηκε στο Κίτιο της Κύπρου και ήταν υιός του εμπόρου Μνασέου, άσκησε δε και αυτός για λίγο το επάγγελμα του εμπόρου. Στην Αθήνα, ο Ζήνων, βρίσκεται κατά τα έτη 315 – 13, όταν πλησίασε τους κυνικούς φιλοσόφους, η επίδραση των οποίων φαίνεται στα πρώτα του έργα. Στα 310 ίδρυσε δική του σχολή στην Αθήνα, με σκοπό να ανυψώσει και να επεκτείνει την κυνική ηθική των σωκρατικών Αντισθένη και Διογένη, στηρίζοντάς την επιστημονικά και συνδέοντάς την με την ηρακλείτειο φυσική και την αριστοτέλειο λογική.
Οι μαθητές του στην αρχή ονομάζονταν Ζηνώνειοι, έλαβαν δε αργότερα το όνομα Στωικοί, από την Ποικίλη Στοά, όπου συνεσχόλαζαν. Ο Ζήνων, ακαταπόνητος εδίδαξε επί μισόν αιώνα και μέχρι του θανάτου του. Έγραψε πολλά έργα, αλλά χάθηκαν όλα. Οι Αθηναίοι και ζωντανό τίμησαν ιδιαίτερα τον Ζήνωνα, και νεκρό, με την ανέγερση μνημείου, του οποίου η επιγραφή δήλωνε ότι η ζωή του φιλοσόφου υπήρξε εντελώς σύμφωνη και συνεπής με τα διδάγματά του. Ο Ζήνων ζούσε σαν ερημίτης, και τρεφόταν συνήθως με ψωμί, μέλι και σύκα. Έπινε δε μόνο νερό.
ΑΡΙΣΤΩΝ
Χίος
3ος αιώνας π.Χ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Στωικός φιλόσοφος που έζησε τον 3ο π.Χ αιώνα. Ήταν μαθητής του Ζήνωνος από το Κίτιο και του Πολέμωνος της Πλατωνικής Ακαδημίας. Μετά το θάνατο του Ζήνωνος το 264 π.Χ. ίδρυσε τη δική του σχολή στο Κυνόσαργες. Μαθητές του ήταν ο Μιλτιάδης και ο Δίφιλος. Ο Αρίστων δεν εκτιμούσε καθόλου τις θεωρητικές επιστήμες. Γι’ αυτόν σημασία είχε μόνον η ηθική. Πίστευε ότι σκοπός της σπουδής της φιλοσοφίας είναι η ηθική βελτίωση του ανθρώπου. Από την ηθική ενέκρινε μόνο το τμήμα που αναφέρεται στις αρετές και στην αξία των αγαθών. Κατέκρινε την ηθική αυστηρότητα τω παλαιότερων Στωικών. Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει σειρά συγγραμμάτων του Αρίστωνος. Αλλά ο Παναίτιος υποστηρίζει ότι ο Στωικός φιλόσοφος είχε γράψει μόνο επιστολές, ενώ τα συγγράμματα που του αποδίδονται ανήκουν στον Περιπατητικό Αρίστωνα.
ΗΡΙΛΛΟΣ
Καρχηδόνα
3ος αιώνας π. Χ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Στωικός φιλόσοφος από την Καρχηδόνα που έζησε κατά τα μέσα του 3ου π.Χ. αιώνα, μαθητής του Ζήνωνος του Κιτιέως και ιδρυτής φιλοσοφικής αίρεσης, της οποίας οι οπαδοί ονομάστηκαν Ηρίλλειοι. Η στωική διδασκαλία του Ζήνωνος δεχόταν ότι προορισμός των σοφών είναι η κτήση της επιστήμης, που αποτελεί το ύψιστο αγαθό. Ο Ήριλλος προσθέτει και δεύτερο σκοπό (υποτελίς), που θα μπορούσε να είναι προσιτός και στους μη σοφούς. Αυτός είναι τα εξωτερικά αγαθά της υλικής φύσης, τα οποία προσιδιάζουν όμως την έννοια του αγαθού. Ο Διογένης ο Λαέρτιος απαριθμεί δώδεκα έργα του στα οποία ο Ήριλλος αναιρεί τη διδασκαλία του Ζήνωνος. Και ο Κικέρων θεωρούσε την επιστήμη ως ύψιστο αγαθό, ενώ σχετικό και υποτελή σκοπό ως προς τον πρώτο πίστευε ότι συνιστούν τα υλικά αγαθά. Την κατάσταση μεταξύ αρετής και κακίας χαρακτήριζε ως αδιάφορη.
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΜΕΤΑΘΕΜΕΝΟΣ
Ηράκλεια Πόντου
3ος αιώνας π. Χ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Τύραννος της Ηρακλείας του Πόντου, γιος του τυράννου Κλεάρχου. Μετά τον θάνατο του πατέρα του ο Διονύσιος ανέλαβε τη διακυβέρνηση της πόλης μαζί με τον αδελφό του Τιμόθεο, ο οποίος πέθανε το 337/336 π.Χ. Μετά την μάχη στον Γρανικό (334 π.Χ.), επωφελήθηκε από την κρίση που περνούσε το περσικό κράτος και επεξέτεινε την εξουσία του, παρά τις αντιδράσεις των δημοκρατικών Ηρακλειωτών, που ζήτησαν αρχικά από τον Αλέξανδρο και στη συνέχεια από τον Περδίκα την αποκατάσταση του παλαιού πολιτεύματος στην πόλη τους.
Όπως παραδίδει ο Μέμνων, ο Διονύσιος παντρεύτηκε την Άμαστριν, κόρη του Πέρση Οξάθρου και ανιψιά του Δαρείου, αυξάνοντας σημαντικά τα πλούτη του. Στους πολέμους των Διαδόχων, συμμάχησε με τον Αντίγονο, τον οποίο και βοήθησε στην πολιορκία της Κύπρου. Ακολουθώντας το παράδειγμα του Αντιγόνου, αλλά και των άλλων διαδόχων, αναγόρευσε τον εαυτό του βασιλιά. Η διοίκηση του Διονυσίου υπήρξε μετριοπαθής, γι’ αυτό και επονομάστηκε Χρηστός. Πέθανε το 305 π.Χ. αφήνοντας την κηδεμονία των δύο ανήλικων γιών του Κλεάρχου και Οξάθρου στη μητέρα τους.
Διασώθηκαν νομίσματα της εποχής που ο Διονύσιος κυβερνούσε μαζί με τον Τιμόθεο και άλλα της εποχής της προσωπικής του εξουσίας, που φέρουν στη μία όψη κεφαλή νεαρού Διονύσου και στην άλλη τον Ηρακλή με τρόπαιο.
ΚΛΕΑΝΘΗΣ
Ασσό Τρωάδας
331-250 π.Χ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Στωικός φιλόσοφος και διάδοχος του Ζήνωνος στη σχολαρχεία της Στοάς. Καταγόταν από την Άσσο της Τρωάδος. Κατά την παράδοση, υπήρξε πυγμάχος, και όταν έφθασε στην Αθήνα, όλη του η περιουσία ήταν 4 δραχμές. Επιδόθηκε με ζήλο στις φιλοσοφικές σπουδές. Για να κατορθώσει ν’ ακούει τα μαθήματα του Ζήνωνος, αντλούσε νερό και πότισε τους κήπους όλη τη νύκτα. Για το λόγο αυτό τον έλεγαν περιπαικτικά «φρεάντλη» για να εξασφαλίσει το ψωμί του άλεθε το σιτάρι στον πέτρινο χειρόμυλο ενός φούρνου. Ήταν εξαιρετικά ρωμαλέος, και ζούσε με αυστηρότατη λιτότητα, όπως και ο δάσκαλός του Ζήνων.
Αν και ξενοφερμένος και άγνωστης καταγωγής, κέρδισε το σεβασμό και την εκτίμηση των Αθηναίων με την αρετή του και τον ασκητισμό του. Ιδιαίτερα τον εκτιμούσε ο Ζήνων, που τον θεωρούσε σαν τον πιο πιστό και ενάρετο μαθητή του. Σε όσους τον πείραζαν και αυτό γινόταν συχνά, απαντούσε με ψυχραιμία, ετοιμότητα, καλοσύνη και χάρη. Λέγεται, ότι οι συμμαθητές του τον αποκαλούσαν «όνον». «Ναι, απαντούσε, γι’ αυτό ίσως είμαι ο μόνος που μπορώ να σηκώνω το φορτίο του Ζήνωνος». Δεκαεννέα ολόκληρα χρόνια μαθήτευσε στη Στωική σχολή, και όταν ο αρχηγός της πέθανε, κρίθηκε ως ο μόνος άξιος να διαδεχθεί το Ζήνωνα στη σχολαρχεία, θέση που διατήρησε μέχρι το θάνατό του. Η διδασκαλία του δεν ήταν τόσο επαγωγός, γιατί ενώ ήταν δεινός στο γραπτό λόγο, στον προφορικό κάπως υστερούσε.
Η μνήμη του διατηρήθηκε τόσο σεβαστή, ώστε οι Ρωμαίοι, μετά το θάνατό του, έστησαν τον ανδριάντα του Κλεάνθη στη γενέτειρά του Άσσο. Ο θαυμάσιος ύμνος του προς τον Δία, που διασώθηκε ολόκληρος, καθώς και αποσπάσματα από διάφορα φιλοσοφικά του ποιήματα, δείχνουν πως δεν του έλειπαν τα ποιητικά χαρίσματα. Είχε επίσης ζωηρή επίδοση στη μουσική. Πέθανε σε βαθύτατο γήρας, σε ηλικία 99 ετών.
ΧΡΥΣΙΠΠΟΣ
Ταρσός
280 - 206 π.Χ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Κορυφαίος Στωικός φιλόσοφος του 3ου π.Χ. αιώνα από τους Σόλους της Κιλικίας ή την Ταρσό. Θεωρείται ο αναγεννητής της Στοάς και ο εκφραστής της στωικής «ορθοδοξίας».
Αρχικά μαθήτευσε στην Ακαδημία με σχολάρχη τον Αρκεσίλαο. Η άσκηση και η προπαιδεία του στην διαλεκτική του επέτρεψαν αργότερα να καταστεί «ούτω επίδοξος εν τοις διαλεκτικοίς», ώστε να λέγεται ότι, αν στους θεούς υπήρχε διαλεκτική, δεν θα ήταν άλλη παρά η «χρυσίππειος». Ακριβώς χάρη σ’ αυτήν μπόρεσε αργότερα να ξαναθεμελιώσει και να συστηματοποιήσει τη στωική διδασκαλία με λογικές αποδείξεις. Στην Στοά υπήρξε μαθητής του Κλεάνθους με τον οποίο συχνά συγκρουόταν και τον οποίο διαλέχθηκε το 232 π.Χ.
Υπήρξε εργατικότατος («πονικότατος»), στις δε παραδόσεις του, που γίνονταν στο ύπαιθρο, στο Λύκειο, συγκέντρωνε πλήθη. Ο Διογένης ο Λαέρτιοςπαραδίδει έναν αριθμό 750 έργων του που θεωρείται υπερβολικός. Ο Διογένης ο Λαέρτιος παραθέτει μακρύ κατάλογο με τίτλους έργων του.
ΑΡΧΕΔΗΜΟΣ
Ταρσός
2ος αιώνας π. Χ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Στωικός φιλόσοφος του 2ου π.Χ. αιώνα από την Ταρσό. Ίσως ήταν μαθητής του Διογένη του Βαβυλωνίου. Κατά τον Πλούταρχο, έφυγε από την Αθήνα και εγκαταστάθηκε στη Βαβυλώνα, όπου ίδρυσε στωική σχολή.
ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΣ
Σελεύκεια
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Έλληνας ιστορικός του 1ου μ.Χ. αιώνα από την πόλη Αρτεμίτα, κοντά στον ποταμό Τίγρη, μία από τις πόλεις των Σελευκιδών που είχε διατηρήσει μέσα στο κράτος των Πάρθων τον ελληνικό πολιτισμό. Έγραψε ιστορία του κράτους των Πάρθων με τίτλο Παρθικά, της οποίας το 4ο βιβλίο αναφέρει ο Αθηναίος. Επίσης ο Στράβων, ο οποίος στο ιστορικό του έργο αναφέρει λεπτομέρειες για τους Πάρθους, έχει οπωσδήποτε υπ’ όψιν του το έργο του Απολλοδώρου, τον οποίον και αναφέρει. Ο Απολλόδωρος περιέγραφε στο έργο του την πτώση των ανατολικών περιοχών του κράτους από την κυριαρχία των Σελευκιδών και τις εισβολές ασιατικών νομαδικών λαών.
ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ
Ιεράπολη Φρυγίας
περ. 50 – 120 μ.Χ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Έλληνας στωικός φιλόσοφος. Γεννήθηκε στην Ιεράπολη της Φρυγίας. Υπήρξε σύγχρονος του Νέρωνος και του Τραϊανού, ήταν δε δούλος του Επαφροδίτου, και έζησε στις αρχές ως δούλες στη Ρώμη, όπου άκουσε τα μαθήματα του στωικού φιλοσόφου Μουσωνίου.
Παροιμιώδης ήταν η αταραξία του και η στωικότητά του. Λέγεται, ότι ο κύριός του, για να δοκιμάσει την απάθεια του Επίκτητου, έκοβε τις σάρκες τις κνήμης του με κοπτερό όργανο. Τότε ο δούλος φιλόσοφος στράφηκε και είπε απαθώς στο βασανιστή του: «θα την θραύσης». Και όταν αληθινά, του έσπασε το κόκαλο, ο Επίκτητος συμπλήρωσε: «Σου το είπον». Από τότε έμεινε χωλός.
Απελευθερώθηκε με εξαγορά και έγινε διδάσκαλος της φιλοσοφίας στη Ρώμη, απ’ όπου εκδιώχθηκε περί το 90 μ.Χ., ύστερα από διαταγή του Δομιτιανού κατά των. Αποσύρθηκε στη Νικόπολη της Ηπείρου και εκει συγκέντρωσε τους πολυπληθείς μαθητές του, που είχαν συρρεύσει από τη Ρώμη, και συνέχισε τη διδασκαλία του, θαυμαζόμενος για την απλότητα και την άκρα λιτότητά του.
Ο Επίκτητος υπήρξε ένας από τους πιστότερους ερμηνευτές του καθαρού στωικισμού.
ΕΡΓΑ
* Διατριβαί
* Εγχειρίδιον
ΖΗΝΩΝ Ο ΣΤΩΙΚΟΣ Ή ΚΙΤΕΥΣ
Κιτίο Κύπρου
336 - 264 π.Χ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Ιδρυτής της Στωικής φιλοσοφίας. Για τη ζωή του λίγα είναι γνωστά. Πάντως γεννήθηκε στο Κίτιο της Κύπρου και ήταν υιός του εμπόρου Μνασέου, άσκησε δε και αυτός για λίγο το επάγγελμα του εμπόρου. Στην Αθήνα, ο Ζήνων, βρίσκεται κατά τα έτη 315 – 13, όταν πλησίασε τους κυνικούς φιλοσόφους, η επίδραση των οποίων φαίνεται στα πρώτα του έργα. Στα 310 ίδρυσε δική του σχολή στην Αθήνα, με σκοπό να ανυψώσει και να επεκτείνει την κυνική ηθική των σωκρατικών Αντισθένη και Διογένη, στηρίζοντάς την επιστημονικά και συνδέοντάς την με την ηρακλείτειο φυσική και την αριστοτέλειο λογική.
Οι μαθητές του στην αρχή ονομάζονταν Ζηνώνειοι, έλαβαν δε αργότερα το όνομα Στωικοί, από την Ποικίλη Στοά, όπου συνεσχόλαζαν. Ο Ζήνων, ακαταπόνητος εδίδαξε επί μισόν αιώνα και μέχρι του θανάτου του. Έγραψε πολλά έργα, αλλά χάθηκαν όλα. Οι Αθηναίοι και ζωντανό τίμησαν ιδιαίτερα τον Ζήνωνα, και νεκρό, με την ανέγερση μνημείου, του οποίου η επιγραφή δήλωνε ότι η ζωή του φιλοσόφου υπήρξε εντελώς σύμφωνη και συνεπής με τα διδάγματά του. Ο Ζήνων ζούσε σαν ερημίτης, και τρεφόταν συνήθως με ψωμί, μέλι και σύκα. Έπινε δε μόνο νερό.
ΑΡΙΣΤΩΝ
Χίος
3ος αιώνας π.Χ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Στωικός φιλόσοφος που έζησε τον 3ο π.Χ αιώνα. Ήταν μαθητής του Ζήνωνος από το Κίτιο και του Πολέμωνος της Πλατωνικής Ακαδημίας. Μετά το θάνατο του Ζήνωνος το 264 π.Χ. ίδρυσε τη δική του σχολή στο Κυνόσαργες. Μαθητές του ήταν ο Μιλτιάδης και ο Δίφιλος. Ο Αρίστων δεν εκτιμούσε καθόλου τις θεωρητικές επιστήμες. Γι’ αυτόν σημασία είχε μόνον η ηθική. Πίστευε ότι σκοπός της σπουδής της φιλοσοφίας είναι η ηθική βελτίωση του ανθρώπου. Από την ηθική ενέκρινε μόνο το τμήμα που αναφέρεται στις αρετές και στην αξία των αγαθών. Κατέκρινε την ηθική αυστηρότητα τω παλαιότερων Στωικών. Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει σειρά συγγραμμάτων του Αρίστωνος. Αλλά ο Παναίτιος υποστηρίζει ότι ο Στωικός φιλόσοφος είχε γράψει μόνο επιστολές, ενώ τα συγγράμματα που του αποδίδονται ανήκουν στον Περιπατητικό Αρίστωνα.
ΗΡΙΛΛΟΣ
Καρχηδόνα
3ος αιώνας π. Χ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Στωικός φιλόσοφος από την Καρχηδόνα που έζησε κατά τα μέσα του 3ου π.Χ. αιώνα, μαθητής του Ζήνωνος του Κιτιέως και ιδρυτής φιλοσοφικής αίρεσης, της οποίας οι οπαδοί ονομάστηκαν Ηρίλλειοι. Η στωική διδασκαλία του Ζήνωνος δεχόταν ότι προορισμός των σοφών είναι η κτήση της επιστήμης, που αποτελεί το ύψιστο αγαθό. Ο Ήριλλος προσθέτει και δεύτερο σκοπό (υποτελίς), που θα μπορούσε να είναι προσιτός και στους μη σοφούς. Αυτός είναι τα εξωτερικά αγαθά της υλικής φύσης, τα οποία προσιδιάζουν όμως την έννοια του αγαθού. Ο Διογένης ο Λαέρτιος απαριθμεί δώδεκα έργα του στα οποία ο Ήριλλος αναιρεί τη διδασκαλία του Ζήνωνος. Και ο Κικέρων θεωρούσε την επιστήμη ως ύψιστο αγαθό, ενώ σχετικό και υποτελή σκοπό ως προς τον πρώτο πίστευε ότι συνιστούν τα υλικά αγαθά. Την κατάσταση μεταξύ αρετής και κακίας χαρακτήριζε ως αδιάφορη.
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΜΕΤΑΘΕΜΕΝΟΣ
Ηράκλεια Πόντου
3ος αιώνας π. Χ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Τύραννος της Ηρακλείας του Πόντου, γιος του τυράννου Κλεάρχου. Μετά τον θάνατο του πατέρα του ο Διονύσιος ανέλαβε τη διακυβέρνηση της πόλης μαζί με τον αδελφό του Τιμόθεο, ο οποίος πέθανε το 337/336 π.Χ. Μετά την μάχη στον Γρανικό (334 π.Χ.), επωφελήθηκε από την κρίση που περνούσε το περσικό κράτος και επεξέτεινε την εξουσία του, παρά τις αντιδράσεις των δημοκρατικών Ηρακλειωτών, που ζήτησαν αρχικά από τον Αλέξανδρο και στη συνέχεια από τον Περδίκα την αποκατάσταση του παλαιού πολιτεύματος στην πόλη τους.
Όπως παραδίδει ο Μέμνων, ο Διονύσιος παντρεύτηκε την Άμαστριν, κόρη του Πέρση Οξάθρου και ανιψιά του Δαρείου, αυξάνοντας σημαντικά τα πλούτη του. Στους πολέμους των Διαδόχων, συμμάχησε με τον Αντίγονο, τον οποίο και βοήθησε στην πολιορκία της Κύπρου. Ακολουθώντας το παράδειγμα του Αντιγόνου, αλλά και των άλλων διαδόχων, αναγόρευσε τον εαυτό του βασιλιά. Η διοίκηση του Διονυσίου υπήρξε μετριοπαθής, γι’ αυτό και επονομάστηκε Χρηστός. Πέθανε το 305 π.Χ. αφήνοντας την κηδεμονία των δύο ανήλικων γιών του Κλεάρχου και Οξάθρου στη μητέρα τους.
Διασώθηκαν νομίσματα της εποχής που ο Διονύσιος κυβερνούσε μαζί με τον Τιμόθεο και άλλα της εποχής της προσωπικής του εξουσίας, που φέρουν στη μία όψη κεφαλή νεαρού Διονύσου και στην άλλη τον Ηρακλή με τρόπαιο.
ΚΛΕΑΝΘΗΣ
Ασσό Τρωάδας
331-250 π.Χ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Στωικός φιλόσοφος και διάδοχος του Ζήνωνος στη σχολαρχεία της Στοάς. Καταγόταν από την Άσσο της Τρωάδος. Κατά την παράδοση, υπήρξε πυγμάχος, και όταν έφθασε στην Αθήνα, όλη του η περιουσία ήταν 4 δραχμές. Επιδόθηκε με ζήλο στις φιλοσοφικές σπουδές. Για να κατορθώσει ν’ ακούει τα μαθήματα του Ζήνωνος, αντλούσε νερό και πότισε τους κήπους όλη τη νύκτα. Για το λόγο αυτό τον έλεγαν περιπαικτικά «φρεάντλη» για να εξασφαλίσει το ψωμί του άλεθε το σιτάρι στον πέτρινο χειρόμυλο ενός φούρνου. Ήταν εξαιρετικά ρωμαλέος, και ζούσε με αυστηρότατη λιτότητα, όπως και ο δάσκαλός του Ζήνων.
Αν και ξενοφερμένος και άγνωστης καταγωγής, κέρδισε το σεβασμό και την εκτίμηση των Αθηναίων με την αρετή του και τον ασκητισμό του. Ιδιαίτερα τον εκτιμούσε ο Ζήνων, που τον θεωρούσε σαν τον πιο πιστό και ενάρετο μαθητή του. Σε όσους τον πείραζαν και αυτό γινόταν συχνά, απαντούσε με ψυχραιμία, ετοιμότητα, καλοσύνη και χάρη. Λέγεται, ότι οι συμμαθητές του τον αποκαλούσαν «όνον». «Ναι, απαντούσε, γι’ αυτό ίσως είμαι ο μόνος που μπορώ να σηκώνω το φορτίο του Ζήνωνος». Δεκαεννέα ολόκληρα χρόνια μαθήτευσε στη Στωική σχολή, και όταν ο αρχηγός της πέθανε, κρίθηκε ως ο μόνος άξιος να διαδεχθεί το Ζήνωνα στη σχολαρχεία, θέση που διατήρησε μέχρι το θάνατό του. Η διδασκαλία του δεν ήταν τόσο επαγωγός, γιατί ενώ ήταν δεινός στο γραπτό λόγο, στον προφορικό κάπως υστερούσε.
Η μνήμη του διατηρήθηκε τόσο σεβαστή, ώστε οι Ρωμαίοι, μετά το θάνατό του, έστησαν τον ανδριάντα του Κλεάνθη στη γενέτειρά του Άσσο. Ο θαυμάσιος ύμνος του προς τον Δία, που διασώθηκε ολόκληρος, καθώς και αποσπάσματα από διάφορα φιλοσοφικά του ποιήματα, δείχνουν πως δεν του έλειπαν τα ποιητικά χαρίσματα. Είχε επίσης ζωηρή επίδοση στη μουσική. Πέθανε σε βαθύτατο γήρας, σε ηλικία 99 ετών.
ΧΡΥΣΙΠΠΟΣ
Ταρσός
280 - 206 π.Χ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Κορυφαίος Στωικός φιλόσοφος του 3ου π.Χ. αιώνα από τους Σόλους της Κιλικίας ή την Ταρσό. Θεωρείται ο αναγεννητής της Στοάς και ο εκφραστής της στωικής «ορθοδοξίας».
Αρχικά μαθήτευσε στην Ακαδημία με σχολάρχη τον Αρκεσίλαο. Η άσκηση και η προπαιδεία του στην διαλεκτική του επέτρεψαν αργότερα να καταστεί «ούτω επίδοξος εν τοις διαλεκτικοίς», ώστε να λέγεται ότι, αν στους θεούς υπήρχε διαλεκτική, δεν θα ήταν άλλη παρά η «χρυσίππειος». Ακριβώς χάρη σ’ αυτήν μπόρεσε αργότερα να ξαναθεμελιώσει και να συστηματοποιήσει τη στωική διδασκαλία με λογικές αποδείξεις. Στην Στοά υπήρξε μαθητής του Κλεάνθους με τον οποίο συχνά συγκρουόταν και τον οποίο διαλέχθηκε το 232 π.Χ.
Υπήρξε εργατικότατος («πονικότατος»), στις δε παραδόσεις του, που γίνονταν στο ύπαιθρο, στο Λύκειο, συγκέντρωνε πλήθη. Ο Διογένης ο Λαέρτιοςπαραδίδει έναν αριθμό 750 έργων του που θεωρείται υπερβολικός. Ο Διογένης ο Λαέρτιος παραθέτει μακρύ κατάλογο με τίτλους έργων του.
ΑΡΧΕΔΗΜΟΣ
Ταρσός
2ος αιώνας π. Χ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Στωικός φιλόσοφος του 2ου π.Χ. αιώνα από την Ταρσό. Ίσως ήταν μαθητής του Διογένη του Βαβυλωνίου. Κατά τον Πλούταρχο, έφυγε από την Αθήνα και εγκαταστάθηκε στη Βαβυλώνα, όπου ίδρυσε στωική σχολή.
ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΣ
Σελεύκεια
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Έλληνας ιστορικός του 1ου μ.Χ. αιώνα από την πόλη Αρτεμίτα, κοντά στον ποταμό Τίγρη, μία από τις πόλεις των Σελευκιδών που είχε διατηρήσει μέσα στο κράτος των Πάρθων τον ελληνικό πολιτισμό. Έγραψε ιστορία του κράτους των Πάρθων με τίτλο Παρθικά, της οποίας το 4ο βιβλίο αναφέρει ο Αθηναίος. Επίσης ο Στράβων, ο οποίος στο ιστορικό του έργο αναφέρει λεπτομέρειες για τους Πάρθους, έχει οπωσδήποτε υπ’ όψιν του το έργο του Απολλοδώρου, τον οποίον και αναφέρει. Ο Απολλόδωρος περιέγραφε στο έργο του την πτώση των ανατολικών περιοχών του κράτους από την κυριαρχία των Σελευκιδών και τις εισβολές ασιατικών νομαδικών λαών.
ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ
Ιεράπολη Φρυγίας
περ. 50 – 120 μ.Χ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Έλληνας στωικός φιλόσοφος. Γεννήθηκε στην Ιεράπολη της Φρυγίας. Υπήρξε σύγχρονος του Νέρωνος και του Τραϊανού, ήταν δε δούλος του Επαφροδίτου, και έζησε στις αρχές ως δούλες στη Ρώμη, όπου άκουσε τα μαθήματα του στωικού φιλοσόφου Μουσωνίου.
Παροιμιώδης ήταν η αταραξία του και η στωικότητά του. Λέγεται, ότι ο κύριός του, για να δοκιμάσει την απάθεια του Επίκτητου, έκοβε τις σάρκες τις κνήμης του με κοπτερό όργανο. Τότε ο δούλος φιλόσοφος στράφηκε και είπε απαθώς στο βασανιστή του: «θα την θραύσης». Και όταν αληθινά, του έσπασε το κόκαλο, ο Επίκτητος συμπλήρωσε: «Σου το είπον». Από τότε έμεινε χωλός.
Απελευθερώθηκε με εξαγορά και έγινε διδάσκαλος της φιλοσοφίας στη Ρώμη, απ’ όπου εκδιώχθηκε περί το 90 μ.Χ., ύστερα από διαταγή του Δομιτιανού κατά των. Αποσύρθηκε στη Νικόπολη της Ηπείρου και εκει συγκέντρωσε τους πολυπληθείς μαθητές του, που είχαν συρρεύσει από τη Ρώμη, και συνέχισε τη διδασκαλία του, θαυμαζόμενος για την απλότητα και την άκρα λιτότητά του.
Ο Επίκτητος υπήρξε ένας από τους πιστότερους ερμηνευτές του καθαρού στωικισμού.
ΕΡΓΑ
* Διατριβαί
* Εγχειρίδιον
_________________
Καί χορό τριγύρω σου θα στήσουν
Με βιολιά καί με ζουρνάδες
γύφτοι, Εβραίοι, αράπηδες, πασάδες
καί τα γόνατά τους θα λυγίσουν,
οι τρανοί σου
καί θα γίνουν των ραγιάδων
οι ραγιάδες...
Κωστής Παλαμάς
«Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου