Το ακόντιο

Η λέξη ακόντιο προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη "άκων". Ουσιαστικά ήταν ένα κοντάρι μικρότερο και ελαφρότερο του "έγχους", δηλαδή του δόρατος που ήταν το βαρύ και αγχέμαχο (αγχέμαχο, δηλαδή αυτό που χρησιμοποιείται για μάχες στήθος με στήθος), ενώ "άκων" ή "αιγανέη" σημαίνει πιο ελαφρύ όπλο βολής.

  Το ακόντιο στην αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιούνταν ως όπλο στο πόλεμο και ως αγωνιστικό όργανο, αλλά επίσης και ως κυνηγετικό όπλο. Ο ακοντισμός αναφερόταν συχνά στα Ομηρικά έπη, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Το ακόντιο αναφέρεται από τον Όμηρο ως ένα από τα αθλήματα των αγώνων που διοργάνωσε ο Αχιλλέας για να τιμήσει το φίλο του Πάτροκλο. Στην Ιλιάδα αναφέρεται ότι οι στρατιώτες του Αχιλλέα διασκέδαζαν κοντά στην παραλία ρίχνοντας δίσκου, σιδερένια ακόντια και τοξεύοντας. Προστάτη του ακοντισμού οι αρχαίοι θεωρούσαν τον Απόλλωνα και γι' αυτό τον βλέπουμε σε αγγειογραφίες να κρατά δόρυ και τόξο.

Το ακόντιο ήταν αγώνισμα που είχε άμεση σχέση με την καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων, δημιούργημα του πολέμου και του κυνηγιού. Στους προϊστορικούς χρόνους αναφέρεται ως ξεχωριστό αγώνισμα, όπως και στα Ομηρικά έπη. Έτσι, ο ακοντισμός ως αγώνισμα φαίνεται να είναι τόσο παλιός όσο και το ακόντιο-δόρυ ως πολεμικό όπλο.

Ο ακοντισμός ως άθλημα ήταν ένα από τα αγωνίσματα του πεντάθλου με χρόνο εισαγωγής στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 708 π.Χ. Στους αρχαίους χρόνους και όπως προκύπτει και από τις αγγειογραφίες, το ακόντιο που αγωνίζονταν οι αθλητές, ήταν λεπτή, ελαφριά και ίσου αναστήματος με τον αθλητή βέργα, η οποία δεν έφερε σιδερένια αιχμή στην άκρη αλλά "έρμα", δηλαδή πρόσθετο βάρος για να έχει σταθερότητα κατά τη βολή και να πέφτει με τη μύτη προς τα κάτω. Όμως, δεν είναι βέβαιο αν το ακόντιο είχε απλώς μυτερή άκρη ή μεταλλική αιχμή σαν αυτές που χρησιμοποιούσε ο στρατός στα στρατιωτικά γυμνάσια και τον πόλεμο. Και οι δύο τύποι συναντιούνται σε διακοσμήσεις αγγείων. Το ακόντιο με μυτερή άκρη, φαίνεται να ήταν αναγκαίο στην εξάσκηση με στόχο, για να μπορεί να καρφώνεται εύκολα στο στόχο. Ο τυχαίος θάνατος ενός νέου μέσα στο γυμνάσιο που αναφέρει ο Αντιφών, ρήτορας του 5ου αιώνα π.Χ., πιθανότατα οφειλόταν στην αιχμή στην αιχμή του αθλητικού ακοντίου που χρησιμοποιούσαν οι αθλητές για να γυμνάζονται. Υποστηρίζεται ακόμα ότι όταν το ακόντιο δεν είχε πρόσθετη αιχμή, τοποθετούνταν στην άκρη του ένα μεταλλικό δαχτυλίδι, μια σιδερένια στεφάνη, για να είναι το κέντρο βάρος του προς τα μπροστά, δίνοντάς του την ακρίβεια και τη σταθερότητα στην πορεία, όπως αναφέραμε και παραπάνω. Πάντως, το αγωνιστικό ακόντιο θα πρέπει να ήταν γενικά ελαφρύτερο από το δόρυ των πολεμιστών. Το μήκος του ακοντίου φαίνεται να ποικίλλει από 1,35 μ. μέχρι 1,80 μ.

Υπήρχαν δύο είδη ακοντισμού: σε μάκρος που λεγόταν εκηβόλος ακοντισμός και σε στόχο που ονομαζόταν στοχαστικός ακοντισμός. Σήμερα είναι από τα ομορφότερα και πιο τεχνικά αγωνίσματα του κλασικού αθλητισμού. Ως αγώνισμα κυριάρχησε ο εκηβόλος ακοντισμός, δηλαδή η βολή του ακοντίου σε μήκος. Το ακόντιο που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι στο πένταθλο ήταν ένα ξύλινο κοντάρι, μακρύ όσο το ύψος του ανθρώπου, μυτερό στη μια άκρη και αρκετά ελαφρύ και λεγόταν αποτομεύς ή αποτομέας. Θυμίζουμε ότι σε παραστάσεις, που έχουν βρεθεί πάνω σε αγγεία, συναντάμε δύο ειδών ακόντια: ακόντια με "αιχμή" και ακόντια με μυτερή άκρη.

Η κυριότερη διαφορά ανάμεσα στο αρχαίο και το σύγχρονο ακόντιο είναι ότι οι αθλητές της αρχαίας Ελλάδας προσάρμοζαν την αγκύλη, μια λωρίδα δέρματος που σχημάτιζε βρόγχο, στο κέντρο βάρους του ακοντίου. Υποστηρίζεται ότι το μήκος της ήταν περίπου 40 εκατοστά (Βαλαβάνης, 1996).  Στον πόλεμο και το κυνήγι, χρησιμοποιούνταν εξίσου οι αγκύλες, αλλά εκεί ήταν μόνιμα τοποθετημένες πάνω στο ακόντιο. Στον αθλητισμό, κάθε αθλητής έδενε την αγκύλη εκεί που τον βοηθούσε πιο πολύ. Όταν πετούσε το ακόντιο, τα δάχτυλα απελευθέρωναν την αγκύλη. Η αγκύλη φαίνεται να υποβοηθούσε τη ρίψη με δύο τρόπους:

• αύξανε τη δύναμη της ρίψης γιατί έκανε ασφαλέστερη και ανετότερη τη λαβή.
• έδινε στο ακόντιο μια περιστροφική κίνηση γύρω από τον άξονά του ή καλύτερα μία στροφορμή, που το σταθεροποιούσε στην πορεία του και βοηθούσε να διανύσει μεγαλύτερη απόσταση.

Κανόνες του αγωνίσματος

Υπήρχαν δύο μορφές σ΄ αυτό το αγώνισμα:

  α) η ρίψη ακοντίου στη μεγαλύτερη απόσταση

  β) η ρίψη του σε προκαθορισμένο στόχο
 

Ρίψη σε απόσταση (συμπεριλαμβανόταν στο πένταθλο)

Σύμφωνα με πολλές παραστάσεις αγγείων, το ακόντιο ριχνόταν από ένα σταθερό σημείο, πιθανόν στην αφετηρία του σταδίου, που ονομαζόταν "βαλβίς". Η απόσταση από την αρχή του στίβου ως αυτό το σημείο, άφηνε χώρο στον αθλητή να κάνει μερικά βήματα πριν το πετάξει. Το ακόντιο έπρεπε να πέσει μέσα σε μια περιοχή που ήταν καθορισμένη από τρεις πλευρές, ενώ η ρίψη ήταν άκυρη εάν έπεφτε έξω από αυτή την περιοχή.

Ο αθλητής έδενε την αγκύλη όσο πιο σφιχτά μπορούσε, τη δοκίμαζε αρκετές φορές, και έβαζε τον δείκτη και το μεσαίο του δάχτυλο στο βρόγχο της. Πριν ξεκινήσει τη φορά του, έσπρωχνε το ακόντιο πίσω με το αριστερό του χέρι, για να σφίξει την αγκύλη και να το πιάσει σφιχτά με τα δάχτυλα του δεξιού του χεριού. Μετά, κρατώντας το ακόντιο κοντά στο κεφάλι του και με την αιχμή λίγο προς τα κάτω, ο αθλητής έστρεφε το σώμα στην κατεύθυνση της βολής και ξεκινούσε το τρέξιμό του. Μερικά βήματα πριν από τη βαλβίδα, τραβούσε το δεξί του χέρι πίσω και έστρεφε το σώμα και το κεφάλι προς τα δεξιά. Συγχρόνως έκανε με το δεξί πόδι ένα σταυρωτό βήμα πάν από το αριστερό και έφερνε το αριστερό χέρι προς τα πίσω για να βοηθήσει τη στροφή. Αμέσως μετά, λυγίζοντας ελαφρά τα γόνατα, τέντωνε το αριστερό του πόδι μπροστά, για να ανακόψει τη φορά της κίνησής του και από αυτή την τελική θέση βολής  εκτίναζε το ακόντιο πάνω από το κεφάλι του, μένοντας πίσω από τη βαλβίδα εκτόξευσης.  Αυτή είναι η ίδια τεχνική ρίψης που χρησιμοποιούν οι ακοντιστές και σήμερα.

Νικητής στους αγώνες αναδεικνύονταν εκείνος που έριχνε σε μεγαλύτερη απόσταση το ακόντιο, το οποίο βέβαια θα έπρεπε να πέσει με την αιχμή. Δεν είναι γνωστό πόσες προσπάθειες- βολές είχε δικαίωμα να κάνει κάθε αθλητής. Διατυπώνεται η υπόθεση ότι είχαν δικαίωμα τουλάχιστον τριών προσπαθειών επειδή ο αριθμός 3 ήταν ιερός για τους αρχαίους. Πριν από τους αγώνες γινόταν κλήρωση για τη σειρά των ρίψεων, ενώ φαίνεται οι αθλητές να αγωνίζονταν κατά ζεύγη (Γιαννάκης, 1979).

Ρίψη σε στόχο

Η ρίψη ακοντίου σε στόχο γινόταν συνήθως από άλογο, δηλαδή με έφιππους τους ακοντιστές. Ο έφιππος στοχαστικός ακοντισμός ήταν αγώνισμα στους παναθηναϊκούς αγώνες. Ο Πλάτωνας και ο Ξενοφώντας μιλούν για ιππείς που έριχναν το ακόντιο ανεβασμένοι πάνω σε άλογα και συνιστούν τον έφιππο ακοντισμό ως μια πολύ χρήσιμη άσκηση.  Σ΄ αυτό το αγώνισμα, ενώ το άλογο κάλπαζε, ο αναβάτης έπρεπε να ρίξει το ακόντιο σε έναν στόχο, όταν το άλογο έφτανε σε ένα συγκεκριμένο σημείο ή σε συγκεκριμένη απόσταση από αυτόν. Η κίνηση του αλόγου επηρέαζε τη σταθερότητα του αναβάτη και περιόριζε τον έλεγχο που είχε στις κινήσεις του. Ο αναβάτης έπρεπε να μπορεί να πετύχει ένα συντονισμό, ανάμεσα στον ρυθμό καλπασμού του αλόγου και την κίνηση του χεριού του, ενώ πάντα κρατούσε τα μάτια καρφωμένα στο στόχο.

Ως μοναδικό βραβείο οι αθλητές διεκδικούσαν, τον κότινο, στεφάνη αγριελιάς ή δάφνης ή μυρτιάς, μόνο στο στοχαστικό ακοντισμό το βραβείο εκτός από τον κότινο ήταν συχνά και μια ασπίδα, όπως συνέβαινε σε αγώνες στο Άργος. Αναφέρεται επίσης ότι το βραβείο που λάμβανε ο νικητής στα Παναθήναια ήταν 30 αμφορείς γεμάτοι με το ιερό λάδι της Αθηνάς (Βαλαβάνης, 1996). Τα βραβεία αυτά αποτελούσαν σημάδι ένδοξης νίκης για τον νικητή, την οικογένεια του και την ιδιαίτερη πατρίδα του.

Χαρακτηριστικά του καλού ακοντιστή

Ο αθλητής του ακοντισμού, σύμφωνα με το Φιλόσταρτο, έπρεπε να ήταν ψηλός, αρμονικά γυμνασμένος, μακριά και λεπτά μέλη και με μακριά δάχτυλα. Για το αγώνισμα του έφιππου ακοντισμού απαιτούνταν σταθερό μάτι, δυνατό χέρι και καλός συντονισμός κινήσεων, και ακόμα ευλυγισία ενός έμπειρου αναβάτη.